تقسیم مال مشاع فاقد سند رسمی
تقسیم مال مشاع فاقد سند رسمی
مفهوم مال مشاع و جایگاه آن در حقوق ایران
مال مشاع به مالی گفته می‌شود که چند نفر در آن مالکیت مشترک دارند، به نحوی که هیچ‌یک از شرکا نمی‌توانند بدون رضایت سایرین در سهم دیگران تصرف کنند. به بیان ساده‌تر، در مال مشاع سهم هر شریک به صورت درصدی مشخص است اما مرز عینی و فیزیکی سهم مشخص نمی‌باشد.
به عنوان مثال اگر چند نفر یک زمین زراعی یا یک آپارتمان را به صورت مشترک خریداری کنند، تا زمانی که تقسیم انجام نشده، همه مالک همه بخش‌ها محسوب می‌شوند. اما در عمل هر شریک مایل است سهم خود را جدا کرده و به صورت مستقل تصرف یا معامله کند. اینجاست که موضوع تقسیم مال مشاع مطرح می‌شود.
حال سوال مهم این است: اگر ملک یا مال مشاع فاقد سند رسمی باشد، آیا امکان تقسیم وجود دارد؟ و روند قانونی آن چگونه است؟
اهمیت وجود یا فقدان سند رسمی در تقسیم اموال مشاع
در نظام حقوقی ایران، سند رسمی نقش بسیار مهمی در اثبات مالکیت دارد. سندی که در دفاتر اسناد رسمی یا اداره ثبت اسناد و املاک تنظیم شده باشد، رسمی تلقی شده و اعتبار ویژه‌ای دارد.
اما در بسیاری از موارد، مال مشاع ممکن است فقط دارای قولنامه عادی یا مبایعه‌نامه غیررسمی باشد. برای مثال:
خرید و فروش یک قطعه زمین زراعی در روستا با دست‌نوشته ساده
انتقال سهم‌الارث میان وراث با یک توافق عادی
معاملات قدیمی پیش از ثبت رسمی در اداره ثبت
در چنین شرایطی، نبود سند رسمی مانعی برای اصل مالکیت محسوب نمی‌شود، اما می‌تواند روند تقسیم مال مشاع را پیچیده‌تر کند.
مبنای قانونی تقسیم مال مشاع فاقد سند رسمی
مطابق مواد ۵۸۹ به بعد قانون مدنی، هر شریک هر زمان بخواهد می‌تواند درخواست تقسیم مال مشاع را مطرح کند، مگر اینکه تقسیم موجب ضرر به سایر شرکا یا مخالف قوانین آمره باشد.
✅ نکته مهم:
قانون هیچ شرطی برای «وجود سند رسمی» در تقسیم ذکر نکرده است. به بیان دیگر، حتی اگر ملک مشاع فاقد سند رسمی باشد، اصل حق تقسیم برای شرکا محفوظ است.
اما مشکل اصلی در مرحله‌ی اثبات مالکیت پیش می‌آید. در نبود سند رسمی، دادگاه باید ابتدا مالکیت شرکا را بر اساس دلایل موجود (قولنامه، شهادت شهود، استعلام ثبتی و…) احراز کند، سپس وارد بررسی تقسیم شود.
روند حقوقی تقسیم مال مشاع فاقد سند رسمی
فرایند قانونی تقسیم در چنین مواردی به شرح زیر است:
تقدیم دادخواست تقسیم مال مشاع
یکی از شرکا می‌تواند با مراجعه به دفاتر خدمات قضایی، دادخواست تقسیم را علیه سایر شرکا تنظیم کند. در متن دادخواست باید مشخصات ملک یا مال و سهم مالکانه‌ی خود و دیگران ذکر شود.اثبات مالکیت
از آنجا که ملک فاقد سند رسمی است، خواهان باید دلایلی مانند قولنامه عادی، قرارداد خرید، گواهی انحصار وراثت (در مورد ارثیه)، رسید پرداخت و… را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه با بررسی این دلایل و استعلام از اداره ثبت، در خصوص مالکیت شرکا تصمیم‌گیری می‌کند.بررسی امکان افراز یا تقسیم
اگر ملک قابلیت افراز (تقسیم عینی) داشته باشد، دادگاه یا اداره ثبت نسبت به افراز اقدام می‌کند.
اگر ملک غیرقابل افراز باشد (مثلاً آپارتمان یا ملکی با مساحت کم)، دستور فروش مال مشاع صادر می‌شود و مبلغ حاصل بین شرکا تقسیم خواهد شد.
صدور حکم نهایی
پس از طی این مراحل، دادگاه حکم تقسیم یا دستور فروش را صادر می‌کند.
چالش‌های تقسیم مال مشاع فاقد سند رسمی
اگرچه قانون اجازه تقسیم چنین اموالی را داده، اما نبود سند رسمی مشکلاتی ایجاد می‌کند:
❌ احتمال بروز اختلاف بین شرکا بر سر میزان سهم
❌ دشواری در اثبات مالکیت با قولنامه‌های قدیمی یا غیرقابل استناد
❌ زمان‌بر بودن روند دادرسی به دلیل نیاز به استعلام‌های متعدد
❌ امکان طرح دعوای جعل یا تردید نسبت به اسناد عادی
نمونه دادخواست تقسیم مال مشاع فاقد سند رسمی
خواهان: آقای/خانم …. فرزند …. ساکن ….
خواندگان: ۱. آقای/خانم …. (سایر شرکا)
خواسته: صدور حکم به تقسیم مال مشاع فاقد سند رسمی یا در صورت غیرقابل افراز بودن، صدور دستور فروش و تقسیم ثمن حاصله
متن دادخواست:
ریاست محترم دادگاه عمومی حقوقی شهرستان ….
اینجانب به همراه خواندگان مالک مشاع یک قطعه زمین واقع در …. می‌باشیم که به موجب مبایعه‌نامه مورخ …. خریداری گردیده و تاکنون سند رسمی تنظیم نشده است. نظر به اینکه ادامه اشاعه موجب بروز اختلاف و ضرر برای اینجانب می‌باشد، به استناد مواد ۵۸۹ الی ۶۰۶ قانون مدنی، صدور حکم بر تقسیم مال مشاع مذکور یا در صورت غیرقابل افراز بودن، صدور دستور فروش و تقسیم بهای حاصله بین شرکا مورد استدعاست.
با احترام
امضا – تاریخ
رأی نمونه دادگاه در خصوص تقسیم مال مشاع بدون سند رسمی
پرونده شماره: ….
مرجع رسیدگی: شعبه …. دادگاه عمومی حقوقی تهران
در خصوص دادخواست خواهان به طرفیت خواندگان مبنی بر تقسیم ملک مشاع واقع در …. که به موجب قولنامه عادی مورخ …. خریداری گردیده و سند رسمی برای آن صادر نشده است، دادگاه با بررسی اوراق پرونده و دلایل ارائه شده از سوی طرفین و استعلام از اداره ثبت اسناد و املاک، مالکیت مشاعی خواهان و خواندگان را احراز می‌نماید.
نظر به اینکه ملک مورد نظر به دلیل موقعیت و مساحت، قابلیت افراز ندارد و اداره ثبت نیز غیرقابل افراز بودن آن را اعلام نموده است، دادگاه مستنداً به ماده ۴ قانون افراز و فروش املاک مشاع، حکم به فروش ملک از طریق اجرای احکام و تقسیم ثمن حاصله بین شرکا صادر می‌نماید.
رأی صادره ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ قابل تجدیدنظرخواهی در محاکم تجدیدنظر استان می‌باشد.
امضا – قاضی شعبه
فرم درخواست
نقش وکیل متخصص در دعاوی تقسیم مال مشاع فاقد سند رسمی
پرونده‌های مربوط به اموال مشاعی، خصوصاً زمانی که فاقد سند رسمی هستند، بسیار پیچیده‌اند. یک مشاوره وکیل ملکی متخصص می‌تواند در این زمینه نقش مهمی ایفا کند:
✅ بررسی دقیق مدارک و قولنامه‌ها جهت اثبات مالکیت
✅ تنظیم دادخواست اصولی و مستند به مواد قانونی
✅ پیگیری استعلام‌ها از اداره ثبت و شهرداری
✅ حضور در جلسات کارشناسی جهت دفاع از حقوق موکل
✅ جلوگیری از اطاله دادرسی و ارائه راهکارهای قانونی سریع‌تر
توصیه‌های عملی برای شرکا در اموال مشاع فاقد سند رسمی
تنظیم توافق‌نامه مکتوب: قبل از هر اقدامی، بهتر است شرکا یک توافق مکتوب درباره نحوه تقسیم یا فروش تنظیم کنند.
استفاده از کارشناسی رسمی دادگستری: کارشناسان می‌توانند وضعیت افراز یا ارزش‌گذاری ملک را به‌صورت دقیق مشخص کنند.
ثبت رسمی پس از تقسیم: پس از صدور حکم یا توافق، بهتر است نتیجه تقسیم در دفترخانه و اداره ثبت اسناد رسمی ثبت گردد تا مشکلات بعدی پیش نیاید.
توجه به محدودیت‌های قانونی: بعضی از اراضی زراعی یا باغات مشمول قوانین خاصی هستند که مانع افراز یا فروش می‌شود.
به همین دلیل، توصیه می‌شود شرکا پیش از طرح دعوا، از یک وکیل متخصص امور ملکی کمک بگیرند تا مسیر پرونده کوتاه‌تر و دقیق‌تر طی شود.
دیدگاهتان را بنویسید